پرهام جوانی ۳۲ ساله، مجرد و وکیل بود. او برای درمان مراجعه کرده بود تا بتواند بر فشار شغلی خود غلبه کند. پرهام در یکی از بخش های حقوقی یکی از کار گزاری های بزرگ دولتی کار می کرد و در آنجا مسئولیت مهمی داشت. پرهام گزارش کرد که همیشه درباره ی عملکرد تحصیلی و شغلی خود تا حدی مضطرب بوده، اما معمولاً عملکرد خوبی داشته است. بسیار افزایش یافته است. او ساعت های زیادی کار می کرد و اغلب اوقاتی که سر کار نبود، نگران کار بود و احساس تنش و تحریک پذیری داشت و در به خواب رفتن دچار مشکل شده بود. افسرده شده و فکر می کند شاید نتواند مسئولیت های شغلی خود را برآورده کند. او گفت رئیس بخشی که او در آن کار می کند به انتقاد کردن مشهور است و گزارش های ارجاع شده به او، معمولاً با چندین مورد اصلاح و تجدید نظر بازگردانده می شود. این کار باعث خشم و عصبانیت پرهام شده بود. او به شدت تلاش کرده بود کار را به گونه ای انجام دهد که رئیس را راضی کند، اما انگار مهم نبود چقدر تلاش می کند، چون رئیس همیشه موضوعی برای انتقاد پیدا می کرد. پرهام احساس میکند در محیط کار به لحاظ اجتماعی منزوی شده است. او معتقد بود سایر وکلای هم سطح وی ارتباط بهتری با یکدیگر دارند و در تعاملات اجتماعی محل کار شرکت نمی کرد.
علائم اختلال اضطراب اجتماعی
اختلال اضطراب اجتماعی ترس مفرط از یک یا چند موقعیت اجتماعی است. موقعیت های اضطراب را معمولاً شامل سخنرانی و سایر عملکردهای اجتماعی، ملاقات با فرد جدید، خوردن در مکان های عمومی، استفاده از اماکن عمومی برای استراحت، مخالفت کردن با دیگران و صحبت با مراجع قدرت است. افرادی که از اختلال اضطراب اجتماعی رنج می برند در مواجهه با این موقعیت ها، پیش بینی می کنند که دیگران درباره آنها قضاوت منفی خواهند نمود. این افراد می ترسند که درباره عملکرد نامناسب اجتماعی خود، مورد قضاوت منفی قرار بگیرند و یا می ترسند که مضطرب به نظر برسند.
برخی از مردم تنها از یک یا دو موقعیت می ترسند. این نوع اختلال، با عنوان اختلال اضطراب اجتماعی اختصاصی یا عملکردی شناخته می شود. افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی فراگیر از طیف وسیعی از موقعیت های اجتماعی می ترسند. بسیاری از افرادی که ترس های اختصاصی دارند، ممکن است در آینده، ترس شأن به موقعیت های دیگر انتشار پیدا کند و به تدریج تشخیص اختلال اضطراب اجتماعی فراگیر را دریافت کنند. در حقیقت دو سوم از افراد مبتلا، از اختلال اضطراب اجتماعی فراگیر رنج می برند.
افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی از موقعیت های اضطراب زا، اجتناب می کنند. این افراد عموما نشانه های جسمانی از قبیل تپش قلب، لرزش، تعریق، انقباض عضلانی، دل درد، خشکی دهان، احساس سرما یا گرما در بدن و سر درد را گزارش می کنند. برای برخی بیماران، علائم جسمانی، به اندازه ای افزایش پیدا می کند که به حد یک حمله وحشت زدگی می رسد.
اختلال اضطراب اجتماعی می تواند باعث اختلال جدی در تحصیل، اشتغال و عملکرد اجتماعی شود. میانگین پیشرفت تحصیلی افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی پایین تر از افراد عادی است این افراد وضعیت اقتصادی _ اجتماعی پایین تری نیز دارند؛ همچنین احتمال بیشتری وجود دارد که مجرد، بیوه و یا مطلقه باشند.
سن معمول بروز اختلال اضطراب اجتماعی بین ۱۱ تا ۱۶ سالگی است. با این حال بسیاری از بیماران سن بروز را آغاز کودکی عنوان کرده اند. اختلال اضطراب اجتماعی به ندرت پس از ۲۰ سالگی پدیدار می شود، مگر اینکه با یک بیماری جسمانی و یا تغییرات مهمی در شرایط زندگی فرد همراه باشد.
دوره اختلال اضطراب اجتماعی عموما مزمن و پیوسته است. در صورت عدم درمان اختلال اجتماعی فراگیر، هنگامی که فرد در طول مسیر رشدی خود با وظایف بیشتری، مانند رفتن به مدرسه، تعامل با همسالان، شغل و ازدواج مواجه می شود، ممکن است دچار افت شدید عملکرد شود. در مقایسه با سایر اختلال های روانپزشکی با شدت مشابه، احتمال کمتری وجود دارد که افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی به سراغ درمان بروند؛ کمتر از ۲۰ درصد افرادی که ملاک های تشخیصی این اختلال را دارند، برای دریافت هر نوع کمکی اقدام می کنند.
احتمال ابتلا به اختلال اضطراب اجتماعی در فرزندان والدین بیش از حد کنترل کننده، حمایت گر، انتقاد گر و یا طرد کننده، بیشتر از سایر والدین است. استرس مادر در طول بارداری و بروز اضطراب، از جمله ترس های اجتماعی در کودکان را نشان می دهد. جدایی یا مرگ والدین، ناسازگاری زناشویی والدین، خشونت در خانواده، بهره کشی جسمی یا جنسی، بیماری در دوران کودکی و زور گویی از جانب همسالان. در زنان و افراد دارای تحصیلات و درآمد پایین، احتمال بیشتری برای ابتلا به این بیماری وجود دارد.
برخی از بیماران مبتلا اختلال اضطراب اجتماعی حمله های وحشت زدگی دارند، اما این حملات همیشه با موقعیت اجتماعی و یا عملکردی آغاز می شوند. علاوه بر این در طی حملات وحشت زدگی، افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی از این می ترسند که دیگران متوجه نشانه های اضطراب آنها شوند و درباره آنها قضاوت منفی داشته باشند.
بیماران مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی ممکن است اجتناب های قابل توجهی داشته باشند که عملکرد آنها را محدود کند و به این دلیل مشابه گذر هراسی به نظر برسد. گوشه گیری اجتماعی و حساسیت بیش از حد نسبت به انتقاد می تواند در افسردگی اساسی و همچنین دوره افسردگی اختلال دو قطبی نیز دیده شود. با این حال این نشانه ها وابسته به خلق هستند و هنگامی که دوره افسردگی به پایان برسد، کاهش می یابند.
درمان اختلال اضطراب اجتماعی
درمان این نوع اختلال شامل درمان شناختی رفتاری و درمان دارویی می باشد. درمان شناختی رفتاری همراه با فلوکستین (پروزاک) می تواند اثر بخشی خوبی داشته باشد.
درمان شناختی رفتاری و درمان دارویی اثر بخشی تقریباً یکسانی دارند. دارو می تواند منجر به اثر سریع تری شود، در حالی که درمان های شناختی رفتاری اثرات دیرپایی خواهند گذاشت و احتمال عود را کاهش خواهند داد.
مهدیه رادپور کارشناس ارشد روانشناسی و مشاوره خانواده
مرکز مشاوره و روانشناختی رهبان