اوقات فراغت بخش مهمی از زندگی انسان‌ها را تشکیل می‌دهد. اگر افراد برنامه مشخصی برای گذراندن اوقات فراغت خود نداشته باشند ، این بی برنامگی سایر جنبه‌های زندگی را به طور چشمگیری تحت تاثیر قرار داده و فساد انگیز می‌شود.
اوقات فراغت یکی از مسائل مهم نوجوانان و جوانان است ، در عصر ما نسبت به زمان‌های گذشته چنین اوقاتی بیشتر شده است ، چون پایه‌های صنعت مستحکم شده و کشور به سمت صنعتی شدن گام برمی‌دارد. لذا ، به طبع آن مسئله اوقات فراغت عینی و ملموس‌تر است. شناخت نیازمندی‌ها و رفع احتیاجات نوجوانان و جوانان و برنامه ریزی صحیح برای اوقات فراغتی که آنها در اختیار دارند باعث می‌شود تا خلاقیت‌ها ، نوآوری‌ها همراه با تفکر سیال نموده خود را نشان دهد. دلیل این ادعا آن است که می‌توان گفت بسیاری از کشفیات، اختراعات، تحولات روحی و معنوی در استفاده بهینه از اوقات فراغت به وجود آمده است. از قبیل کشف قانون جاذبه به وسیله نیوتون ، قانون سبکی اشیا در آب توسط ارشمیدوس، کشف خصوصیات وراثتی توسط مندل و ساختن اولین هواپیما به وسیله برادران رایت و هزاران اختراع و اکتشافات دیگر را می‌توان نام برد.
درباره چگونگی گذراندن اوقات فراغت تحقیقات زیادی صورت گرفته است. نتایج یکی از آنها نشان می‌دهد که چگونگی گذراندن اوقات فراغت حداکثر همبستگی را با انحرافات رفتاری دارد و قادر به تبیین بیشترین تغییرات انحرافات رفتاری است.
تعریف اوقات فراغت
فراغت در لغت‌نامه عمید به معنی آسودگی و آسایش از کار و شغل است. ماکس کاپلان فراغت را خاطره‌ای دلپذیر ، نوعی رهایی از وظایف اجتماعی ، ادراک روانی ، آزادی و فعالیت فرهنگی و سرشتی از بازی و تفریح می‌داند و فراغت را شامل دو جنبه می‌داند، جنبه فردی که می‌تواند رضایت درونی را شامل شود و جنبه اجتماعی که مبتنی بر ارزشی است که جامعه بر آن قائل است. منظور از واژه فراغت، سرگرمی‌ها، تفریحات و فعالیت‌هایی است که جدا از کارهای مادی، افراد با شوق و رغبت به سوی آنها می‌روند. اوقات فراغت یعنی آزاد شدن و فراغت از یک دوره مصرف انرژی و تمرکز خاص به یک حالت دیگر که ممکن است استراحت، تجدید قوا، آماده شدن برای دوره بعدی کار و زندگی باشد.
اوقات فراغت چه نقشی در زندگی مان دارد؟
ژوفر دومازیه سه وظیفه عملکرد برای اوقات فراغت را برمی‌شمارد که عبارتند از :رفع خستگی، تفریح و سرگرمی، توسعه و رشد انسانی و امکان تخصیص دادن قسمتی از زمان آزاد برای بالا بردن سطح معلومات، مشارکت آزاد اجتماعی و پرورش استعدادها؛ لذا، بعضی از مسائلی را که در ارتباط با اوقات فراغت مطرح می‌شوند، می‌توان به صورت زیر خلاصه کرد :
۱_ نیازهایی که به هنگام گذراندن اوقات فراغت ارضا می‌شوند.
۲_ کارکردهایی که با گذراندن اوقات فراغت تحقق می‌پذیرند.
۳_ اشکال وصور گذراندن اوقات فراغت.
۴_ ابزار گذراندن اوقات فراغت با توجه به اشکالی که پیدا می‌کند و فنون و وسایل ارتباط جمعی موثر بر آن.
۵_ روابط بین گذراندن اوقات فراغت با دیگر فعالیت‌های فرد و نیز یادگیری عوامل اجتماعی.
۶_ نتایج و آثار فرهنگی، اخلاقی، روانی، اجتماعی و غیره
۷_ جنبه‌های اقتصادی گذراندن اوقات فراغت
اوقات فراغت رابطه نزدیکی با شرایط فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، اعتقادی هر جامعه دارد، به طوری که بدون توجه به آنها تعریف و تبیین اوقات فراغت ممکن نیست و باعث بروز ناهنجاری‌ها و مشکلات عدیده‌ای در روند حیات فردی و اجتماعی جامعه می‌گردد.
اوقات فراغت به چند اصل کلی تقسیم می‌شود که باید به آنها نیز اشاره کرد:
۱_ وقت فراغت نه تنها از وقت کار جداست، بلکه مدرسه باید انگیزه‌ها و محرک‌های لازم را برای ادامه رشد و تکامل طبیعی و سالم دانش آموزان ایجاد کند و امکان کسب معرفت و مهارت‌های ضروری و ارزش‌های مطلوب برای بهره‌مندی از زندگی مطلوب را فراهم آورد، به همین دلیل دنیای نو، مستلزم تربیت نو است.
۲_ به مرور زمان و با پیشرفت صنعت و تکنولوژی به اوقات فراغت افراد جامعه اضافه می‌شود و اهمیت آن هر روز آشکارتر می‌شود.
۳_ در زمان فراغت افراد جامعه باید بتوانند با اختیار خود، صور و اشکال گوناگون گذراندن اوقات فراغت را انتخاب کنند.
۴_ از پرداختن به امور تفننی ، تفریحی و فرهنگی ، نوعی رضایت خاطر و آرامش خیال کسب کنند.
۵_ نتیجه نهایی این فعالیت‌ها می‌تواند به رشد و شکوفایی شخصیت و بالا بردن ابتکار خلاقیت افراد منجر شود.
طبق نظرسنجی که یکی از سازمان‌های مسئول درباره اوقات فراغت انجام داده مشخص شد که حدود ۶۰ درصد جوانان کشور از نحوه گذراندن اوقات فراغت خود رضایت ندارند و ۹۰ درصد جوانان نیز توزیع منابع را برای گذراندن اوقات فراغت ناعادلانه تصور می‌کنند. بر اساس همین نظرسنجی شایع‌ترین نوع گذراندن اوقات فراغت جوانان استفاده از فضای مجازی مانند اینستاگرام و دیگر برنامه ها، تماشای تلویزیون، استفاده از ماهواره و ورزش کردن است. سپس گپ زدن و در پایان مطالعه کتاب و روزنامه را ذکر کرده‌اند.
نداشتن برنامه جهت گذراندن اوقات فراغت نوجوانان و جوانان در سه قسمت مورد توجه است. قسمتی از این بی‌برنامگی‌ها مربوط به برنامه درسی مدارس است. وجود بعضی از ساعات خالی در برنامه دوره دبیرستان، زمینه مناسبی جهت ابتلای دانش آموزان به بسیاری از خلافکاری‌ها است. مسئولان آموزش و پرورش هر ساله باید ضمن اهمیت دادن اوقات فراغت نوجوانان و جوانان بودجه کافی برای استفاده بهینه آنها از اوقات فراغت را با ذکر اولویت های تصویب نمایند. کارشناسان و متخصصان این وزارتخانه نیز به تهیه برنامه‌های متعدد و متنوع جهت پر کردن اوقات فراغت در قالب برنامه‌های مدرسه اقدام کنند. خود نوجوانان نیز مزید بر علت است، زیرا آنها با عدم استفاده مفید از چنین اوقاتی دچار شکست می‌شوند. در این عصر که به عصر انفجار اطلاعات موسوم است چنانچه نوجوان یا جوانی نتواند به موقع کارها و تکالیف خود را انجام دهد از قافله عقب می‌ماند و سازگاری اجتماعی با دیگران برای او بسیار مشکل می‌شود. در قسمت سوم برنامه مربوط به خانواده است که اغلب اولیا به علت بی سوادی یا کم سوادی و نداشتن تخصص در حیطه برنامه‌ریزی ضعف دارند و عملاً برنامه مدنی برای اوقات فراغت فرزندان خود ندارند. در اینجا فعالیت‌های خارج از مدرسه یا فعالیت‌های فوق برنامه نیز مطرح می‌شود که هماهنگی نوجوان و جوان با سایر نهادهای اجتماعی مانند خانواده و مدرسه ضروری است.
مرکز مشاوره و امور روانشناختی رهبان