دروغگویی مانند سایر اختلال های روانی و عاطفی از مسائل کوچکی شروع می شود که ریشه ی آن را باید در خانواده جستجو کرد. چنانچه این اختلال به موقع شناسایی نشود به یک بیماری روحی تبدیل می شود. دروغگویی مشکلات فراوانی را برای گوینده آن و دیگران ایجاد می کند و آسیب هایی را به آن می زند. دروغگویی عامل اصلی فسادهای دیگر نیز می تواند باشد. به عبارت دیگر دروغگویی کلید ورود به فسادهای دیگر است. اکثر اولیا از چنین وضعی شکایت دارند، زیرا دروغ را مانند سایر انحرافات اخلاقی زشت می دانند.
دروغگویی کودکان و نوجوانان قبل از آنکه جدی باشد ریشه در فریب و تظاهر دارد، چون می خواهند با فرار از حقیقت به نوعی از خود دفاع کنند. مانند نوجوانی که در هنگام بازی توپش به شیشه می خورد، شیشه را می شکند و از ترس تنبیه شدن به انحراف واقعیت می پردازد و سعی می کند دیگران را مقصر کند. انگیزه این عمل برای نجات یافتن است. درباره ی کشف انگیزه دروغگویی باید با دقت به رفتار دروغ کودک و نوجوان اندیشید. ممکن است انگیزه خودنمایی، به دست آوردن چیزی، جلب نظر دیگران، نشان دادن قدرت و یا از روی ضعف باشد.
دروغگویی در نوجوانان و جوانان ممکن است در اثر تقلید از بزرگسالان و تربیت غلط باشد. زیرا مشاهده ی دروغگویی از دوران کودکی در خانواده و اجتماع شکل می گیرد. ژان پیاژه روانشناس بزرگ سوئیسی می گوید: وقتی کودک خردسال اسباب بازی و اثاثیه شکستنی را در دسترس خود می یابد آن هارا می شکند و به‌هم می زند، در این موقع مادر مجبور است تمام شکستنی هارا از دسترس او بردارد تا شکسته نشود. دروغ نیز همینطور است، اگر اسباب و ابزار آن از دسترس خارج شود نیاز به دروغ گفتن پیدا نمی‌کند. گاهی نیز دروغگویی برای سرپوش گذاشتن بر خطاها و اشتباهاتی است که نوجوانان اغلب به علت کم تجربه بودن، مرتکب می شوند. گاهی ممکن است جهت بزرگ جلوه دادن خود و لاف زدن در قسمت های مختلف فعالیت های اجتماعی از قبیل: ورزش، زورآزمایی و یا فرار از مجازات و جریمه شدن از سوی خانواده و مدرسه صورت گیرد.
داشتن توقع بیش از حد چه کودک و چه نوجوان و چه جوان زمینه را برای ارتکاب آن ها به دروغگویی مهیّا می کند. استمرار چنین عملی به صورت عادی و نوعی عدم تعادل رفتاری در وی ظاهر می شود و رفته رفته شخصیت او را شکل می دهد. اینجاست که دروغ حوادث و مشکلاتی را در پی دارد، زیرا ممکن است همراه با تهمت‌های گوناگون، تهمت هتک ناموس و تجاوز به صورت شفاهی و یا به صورت کتبی و فرستادن نامه ای بدون امضاء باشد که باعث گسیختگی خانواده می شود و یا به صورت کلی نظم و تعادل مدرسه و اجتماع را به‌هم می زند.
دروغ برای کودک یک نوع فرار از حقیقت است. اگر او خود را در اجتماع خانوادگی فرد محترمی بداند و آزادی عمل داشته باشد، دلیلی ندارد با دروغ به خانواده اش خیانت کند. کودک با سخت گیری های زیاد و کتک خوردن، از افراد خانواده فاصله می گیرد و از آن ها دور می شود؛ زیرا می بیند که اگر راست بگوید تنبیه می شود. عواطف و احساسات والدین و دوستی او لگدمال می شود و چه بسا ممکن است برای تأمین غذای روزانه دست به دزدی بزند. گرفتن آزادی کودک و محدود ساختن او، در کشیده شدن او به فساد تاثیر به‌سزایی دارد. از این رو، دروغگویی را نوعی بیماری تلقی نموده اند که فرد بدون داشتن نیازی از روی عادت به تحریف واقعیت می پردازد.
دروغگویی چیست؟ دروغ در واقع سخن و مطلبی است که مطابق با واقع و حقیقت نیست یعنی بین آنچه که توسط فرد بیان می شود و آنچه در جهان خارج وجود دارد رابطه ی منطقی و صحیحی وجود ندارد.
دروغگویی بیشتر جنبه ی آموختنی(اکتسابی) دارد زیرا انسان فطرتاً و ذاتاً دروغگو نیست، بلکه دروغگویی را از محیط زندگی خود مانند خانواده، مدرسه و به طور کلی از اجتماع آموخته است. پایه و اساس دروغگویی در کودکان و نوجوانان از خانواده شروع می شود.
از سن ۵ یا ۶ سالگی به بعد افراد از نظر رشد ذهنی به مرحله ای می رسند که به تدریج می توانند حرف راست را از دروغ تشخیص دهند. از این دوره به بعد صفت دروغگویی در بعضی از افراد شکل می گیرد و گاهی بر اثر شدت زیاد به شکل بیماری در می آید که قسمتی از شخصیت نوجوان و جوان را تشکیل می دهد.
علل دروغگویی چیست؟
۱ _ تخیل: به دلیل بالا بودن میزان قدرت تخیل در نوجوانی چنان ابراز عقیده می کنند که گویی صحنه عینی و واقعی است.
۲ _ آرزو و رویا: آرزو برای داشتن چیزی و دستیابی به آن باعث ایجاد تخیل می شود. در روز های اول غیر واقعی بودن آن مشخص است اما با گذشت زمان فرد مجبور می شود برای واقعی جلوه دادن آن شدت بیشتری به تلقین آن ببخشد.
۳ _ بی اعتمادی: هرگاه نوجوانی یک راز را به یکی از والدین خود می گوید و توقع بر حفظ آن راز دارد اما وقتی می بیند که والد دیگر با گوشه زدن موضوع را به رخش می کشد اعتماد وی از والدین و خانواده اش سلب شده و تصمیم می گیرد دیگر حقیقت را نگوید.
۴ _ ترس: ترس از مجازات، آبرو و مورد بازخواست قرار گرفتن.
۵ _ آزمایش والدین: گاهی اتفاق می افتد که فرد می خواهد خانواده ی خود را محک بزند لذا به دروغ، موضوعی را بیان می کند تا واکنش افراد خانواده را مشاهده کند.
۶ _ جلب توجه: افرادی که کمتر مورد توجه دیگران قرار می گیرند حرفی را به دروغ می گویند تا جلب توجه کنند.
۷ _ بدآموزی: اولیایی که به طور ناخودآگاه مرتکب دروغ گفتن می شوند زمینه بدآموزی کودکان و نوجوانان و دیگر اعضای خانواده را فراهم می سازند.
۸ _ تظاهر: گاهی کودک یا نوجوان ممکن است برای انجام ندادن کار، تظاهر به مریض شدن کند. در نتیجه به دروغ گفتن متوصل می شود.
۹ _ تحمیل تکالیف سنگین بر نوجوان: بزرگترها همان قدرت بدنی و فکری خود را از کوچکترها یشان متوقع هستند. این توقعات هنگامی که با سختگیری توأم شود نوجوان را به سمت دروغ گفتن هدایت می کند. مثلا، بعضی از خانواده ها به نمره ی بیست اهمیت خاصی می دهند و راضی نیستند حتی فرزند آن ها نوزده بگیرد، لذا نوجوان در یک شرایط سخت روحی به سر می برد. اگر نمره ی خوب غیر از بیست بگیرد به فکر دروغ، تقلب در گفتن، دستکاری لیست نمره، مخفی کردن کارنامه و ….. می افتد.
علائم دروغگویی چیست و چگونه می توان آن را تشخیص داد؟
تا زمانی که دروغگویی به صورت عادی در نیامده باشد و جزء شخصیت ثابت فرد نشده باشد معمولا با نشانه هایی توأم است که این نشانه ها عبارتند از: پریدگی رنگ، واکنش های عضلانی، ناراحتی های تنفسی، برافروختگی و سرخ شدن صورت، هیجان زیاد، ضربان قلب، لکنت زبان، دست پاچه شدن، رفتار های تصنعی، خودنمایی، خودفریبی، تناقض گویی، و فراموشی است.
دروغگویی مانند سایر بیماری های روانی_عاطفی دیگر ریشه در خانواده دارد که اگر به موقع این بیماری شناسایی و درمان نشوند مشکلات مهمی در آینده برای فرد به وجود می آید زیرا دروغگویی عامل اصلی انواع فسادهاست.
بنابراین اگر شما به عنوان والد متوجه ی این رفتار در کودکان و نوجوانان خود میشوید به امید اینکه بزرگتر می شود و این مشکل به خودی خود برطرف میشود باعث پررنگتر شدن و نهادینه شدن این خصلت رفتاری در فرزندانتان می شوید، همچنین فرزندتان با مشکلات اجتماعی و ارتباطی زیادی مواجه می شوند. یک متخصص در زمینه ی کودک و نوجوان در این زمینه بسیار کمک کننده خواهد بود. فراموش نکنید که فرزندتان باید مهارت جرات مندی و نه گفتن را آموزش ببیند.
مرکز مشاوره و امور روانشناختی رهبان