باید ذهنی آرام داشته باشید تا بتوانید در هر موقعیتی رفتار خود را کنترل کنید. باورها و افکار منفی مانع از آن می شود که بتوانیم به صورت قاطعانه عمل کنید ((شما همان کسی هستید که در ذهن خود آن را پرورش می دهید)). لازم به ذکر است که به طرز تلقی شما نسبت به خود و رفتارتان همیشه در یک زنجیره خاص قرار دارند، وقتی روحیه ی شما ضعیف باشد، وقتی نسبت به خود احساس خوبی نداشته باشید، رفتارتان به گونه ای است که به صورت غیر قاطعانه و بدون ابراز وجود عمل می کنید. دیگران این روحیه را در شما می بینند و بر اساس آن در مقابل شما واکنش نشان می دهند. در نتیجه وقتی شما رفتار نامناسب آنها را با خود می بینید، این امر باعث می شود که برداشت خود یعنی ((می دانستم بی ارزش هستم)) را تایید شده بیابید. لازم به ذکر است که برخی از افکار منفی، جرات ورزی (ابراز وجود) را با دشواری روبرو می سازد. شاید شما هم از خود شنیده باشید که گهگاه به خود می گویید:
من خیلی بد شانسم.
هیچ کس مرا دوست ندارد.
من قربانی شرایط هستم و کاری از دستم ساخته نیست.
من یک انسان موفق نیستم.
این برداشتها همگی اشتباه هستند. البته این احتمال وجود دارد که بعضی از آنها در مقاطعی از زندگی شما تا حدی درست از آب در بیایند. مثلاً ممکن است در مواقعی که با شکست روبرو شویم. اما اشکال اساسی این طرز فکر این است که ممکن است آنها را باور کنید، برخی از عقاید منفی ما در زندگی ممکن است ناشی از شرایط باشد. گاه چند اتفاق ناخوشایند یک جا به سراغ شما می آیند و در نتیجه احساس می کنید که دنیا با شما سر ستیز دارد. ممکن است که این برداشت در ذهن شما ثبت و به یک باور تبدیل شود و در نتیجه شرایطی فراهم می سازید که ((پیش بینی شما از خود به حقیقت بپیوندد)) و شما همیشه فردی ناموفق باشید، در صورتی که شما باید این موضوع را درک کنید که اتفاقات بد و شکست ها همیشگی نیستند. همچنین ممکن است برای ما روزها و هفته های وجود داشته باشند که می توانند دست کم برای مدتی روحیه ی ما را خراب کنند. اما ما نباید این اتفاقات را همیشگی در نظر بگیریم و آنها را به یک باور که ما انسانی شکست خورده هستیم تبدیل کنیم.
افرادی که دارای افکار منفی هستند و زندگی را از بعد منفی می بینند به هنگام مشکلات در زندگی دارای خصوصیات زیر می باشند:
- آمادگی برای دست کم گرفتن خود: افرادی که دارای افکار منفی هستند و به مشکلات زندگی از بعد منفی نگاه می کنند زمانی که اتفاقی بیفتد، خود را مقصر اصلی قلمداد می کنند و به این نتیجه می رسند که آنها از عهده حل مشکلات بر نمی آیند و توانایی لازم برای مقابله با مشکلات را ندارند، اما اگر مشکلات را از بعد دیگری نگاه کنند به راه حل های مناسبی دست می یابند.
- گرایش به بزرگ نمودن اتفاقات: این افراد وقایع نه چندان مهم در زندگی را فاجعه آمیز در نظر می گیرند و مشکلات را از حدی که هست بزرگتر می کنند یا به عبارتی ((از کاه، کوه می سازند)) اما اگر کمی منطقی تر فکر کنند شرایط زندگی از آنچه که آنها فکر می کنند، بهتر است و مشکلات قابل حل می باشند.
- حوادث نامطلوب زندگی را به خود نسبت دادن: ((همه اتفاقات ناگواری نصیب من می شوند)) مضمون اصلی این مرحله است، اما اگر مثبت تر به مسائل نگاه کنیم مسأله تغییر شکل می دهد. اما کسی که حوادث نامطلوب زندگی را به خود نسبت می دهد، همه ی ناخوشی ها و گرفتاری ها را در خود جستجو می کند.
- سیاه و سفید دیدن امور: این طرز تلقی خوب_بد یا سیاه_ سفید، انتخاب افراد را تا حدود زیادی محدود می کند. واقعیت این است که همه ی امور زندگی به صورت مطلق سیاه_سفید یا خوب_ بد نیستند و این گونه تقسیم بندی شرایط، می تواند باعث شود تا افرادی که اینگونه طرز فکری دارند برای حل مشکلات خود هیچ گاه به دنبال راه حل نگردند.
راه های مبارزه با افکار منفی
برای برخورد با افکار منفی، الگوهای رفتاری_شناختی بسیار جالبی ارائه شده اند و ما در اینجا به دو مورد از موثرترین این الگوها که عبارتند از ((توقف اندیشه)) و ((خود ابرازی مثبت)) اشاره می کنیم.
۱_توقف اندیشه
آیا تا کنون اتفاق افتاده که فکری ناراحت کننده به ذهنتان راه پیدا کند، و هر چه تلاش کنید نتوانید از دست آن رهایی پیدا کنید، به نظر می رسد که هر چه تلاش می کنید نمی توانید این ذهنیت را از بین ببرید. اما با روش توقف اندیشه می توانید این کار را انجام دهید. ابتدا چشمان خود را ببندید و اندیشه ی ناراحت کننده را به ذهن خود راه دهید، وقتی این اندیشه را از ذهن خود بیرون کردید به یاد صحنه ی دلپذیری بیفتید، و آن فکر دلپذیر را به جای فکر ناخوشایند قرار دهید، فکر ناراحت کننده معمولاً خیلی زود به ذهنتان راه می یابد. اما اگر این روش را مرتب تمرین کنید، راهیابی آن به اندیشه ی شما در فواصل زمانی بیشتری صورت می گیرد و طولی نمی کشد که فکر ناراحت کننده از بین می رود.
۲_خود ابرازی های مثبت
اگر افکار شما از عدم اعتماد به نفس ناشی شده، رفتار شما نیز به احتمال زیاد شبیه افکارتان خواهد بود. می توانید درباره ی خود، منفی بیندیشید: ((من یک فرد ناموفق هستم)). ((کسی برای آنچه من می گویم ارزش قائل نیست)). ((کسی به نقطه نظر من توجهی ندارد)). در این شرایط به احتمال زیاد با توجه به ذهنیت خود، رفتار می کنید یا به عبارت دیگر سکوت اختیار می کنید و یا به اتفاقات بد اجازه می دهید که کنترل شرایط را در دست داشته باشند. برای مدت کوتاهی سعی کنید به جای این عبارات منفی از عبارات مثبت استفاده کنید مانند: من یک انسان موفق هستم. اشخاص روی حرف من حساب می کنند.
در این مرحله لازم نیست که اقدامی انجام دهید. کافیست عبارات مثبتی را در ذهن خود جایگزین کنید. خود ابرازی مثبت در اصل ارائه نمودن جملاتی در مقام تحسین از خویشتن است. هدف در این مرحله ایجاد نمودن اعتماد به نفس است:
- من انسانی مهربان و دوست داشتنی هستم.
- من به خوبی با خشم خود کنار می آیم.
- در وقت ضرورت می توانم محکم و استوار با مشکلات مقابله کنم.
ممکن است برخی از این عبارات صد در صد در مورد شما درست نباشد، اما در این مرحله قصد ما تغییر ذهن شما است، کافی است بر اساس این گفته های مثبت اقدام کنید و آنها را به حقیقت تبدیل کنید.
در بسیاری از مواقع اشخاص، قاطعانه عمل نمی کنند، زیرا پیش بینی نتایج بد و ناخوشایند ذهن‌شان را مشغول کرده است ((اگر این کار را انجام دهم دوستم عصبانی می شود))، ((من هرگز نمی توانم این حرف را بزنم زیرا شرایط بدتر خواهد شد))، ((من احساس گناه خواهم کرد)!. در این شرایط با افکار منفی، رفتار قاطعانه و ابراز وجود دشوار می شود. در نتیجه برای اینکه رفتاری قاطعانه داشته باشیم باید افکار منفی خود را به افکار مثبت تبدیل کنیم.
البرت الیس، روان شناس معروف معتقد است که باورهای غیر منطقی امکان برخورد مناسب با مسائل را از ما می گیرند. الیس معتقد است که افکار همیشه مقدم بر واکنش های احساسی به سراغ ما می آیند. الیس به این نکته اشاره می کند که این قبیل فکرهای غیر منطقی و منفی منجر به احساسات ناخوشایند شده، مانع از آن می شوند که واکنشی درست و منطقی داشته باشیم. این باورها و فکرها به احساس بی اعتنایی، هراس و رفتار غیر منصفانه منجر می شوند، و مانع از آن می شوند که واکنشی درست و منطقی داشته باشیم. این باورها و فکرها به احساس بی اعتنایی، هراس و رفتار غیر منصفانه منجر می شوند، و مانع رفتار جرأت مندانه و ابراز وجود در افراد می شوند، در نتیجه برای اینکه قاطعانه و جرأت مندانه رفتار کنید، باید با این افکار منفی خود مبارزه کنید و آنها را به افکار مثبت تبدیل کنید.
مهدیه رادپور کارشناس ارشد روانشناسی و مشاوره خانواده
مرکز مشاوره و امور روانشناختی رهبان
خوانندگان محترم اگر سوالی در این زمینه دارید، در قسمت نظرات مطرح کنید تا در اسرع وقت پاسخگو باشیم.