بیماران و وکلای مدافع به نحو فزاینده ای برای ارزیابی و ارائه نظرات تخصصی در مورد حضانت کودک و رفتار های جنایی افراد صغیر و نیز ارزیابی رابطه بین حوادث آسیب رسان زندگی و ظهور نشانه های روانی در کودکان و نوجوانان به روانپزشکان کودک و نوجوان مراجعه میکنند و از آنان استعلام میکنند. در طب، اخلاق تاریخی به تعهدات اخلاقی و رفتار قابل قبول پزشک مربوط بوده است. در یک مقیاس وسیعتر سوگند نامه بقراط ارزش های اخلاقی در طب را خلاصه کرده است. اما در خلال چند دهه گذشته با رشد دانش و فن آوری طبی معضلات اخلاقی جدیدی پدید آمده است. اصل اخلاق سنتی که پزشک باید بیمارش را بر هر چیزی مقدم بدارد غالبا با چالش رو برو شده است. برای مثال: بیماری که در حالت اغما به سر میبرد مدتهای طولانی زنده نگه داشته میشود یا زندگی زن حامله گاهی با سقط جنین حفظ میشود.
از دیدگاه روانپزشکان کودک و نوجوان، مسائل رضایت، راز داری و مسئولیت حرفه ای باید در زمینه متداخل و احتمالا متعارض حقوق کودکان، والدین و جامعه بررسی شود .
سایر حوزه هایی که در آن راز داری بصورت یک معضل در می آید عبارت اند از: موقعیت های آموزشی و علمی، فعالیت های پژوهشی و موسسات بیمه شخص ثالث. در محیط های تخصصی نظیر همایش های سالانه روانپزشکی اغلب موردهای فردی بیماران ارائه میشود. در شرایط سمپوزیوم های بالینی، پزشکان باید متوجه باشند که رازداری معنایی فراتر از تغییر یا حذف نام بیمار دارد و سایر اطلاعات موجود در یک مطالعه موردی ممکن است زندگی خصوصی بیمار را مورد تهدید قرار دهد. گاهی قوانینی که به منظور حفاظت از زندگی خصوصی کودکان و خانواده های آنها وضع شده، مانع انجام برخی طرح های تحقیقی میشوند. در برخی موارد مطالعات پیگیری دراز مدت ممکن است بدلیل پایان رسیدن زمان قید شده در رضایت کتبی جهت مطالعه از وجاهت قانونی برخوردار نباشند.
حضانت کودک
به رسمیت شناختن حقوق کودکان و زنان و آگاهی فزاینده در مورد آنها و همچنین گسترش چشم انداز نیازهای روانشناختی و رشدی کودکان درگیر بر تکامل و تحول تصمیم گیری در مورد حضانت کودکان تاثیر گذاشته است. در گذشته کودکان را جزو اموال پدران می دانستند. در ابتدای این قرن (مکتب سالهای حساس) بصورت معیاری برای تعیین حضانت کودک درآمد. بر اساس این مکتب رابطه بین مادر و شیرخوار که بعداً به رابطه کودک و مادر تسریع میابد، در رشد هیجانی مطلوب کودک نقش اساسی دارد. به همین دلیل این مکتب در اکثر موارد حضانت کودک را به مادر میسپارد. در این دیدگاه مسائل روانشناختی در رشد کودک وجه قابل قبولی در تعیین حضانت بود. در موارد بحث برانگیز و مبهم، گواهی متخصص روانشناسی به صورت بخش با ارزشی در تصمیم گیری پیرامون حضانت کودک پذیرفته شد.
ارزیابی حضانت کودک عموماً به صورت یک گزارش مکتوب تهیه میشود. این گزارش محرمانه نبوده و ممکن است در دادگاه از آن استفاده شود. گزارش مزبور شامل توصیف روابط بین کودک و والدین، توانایی های والدین و سرانجام توصیه های مربوط به حضانت است. با توجه به یافته هایی که اهمیت روابط مستمر کودک با هر دو والد را در اکثر موارد نشان میدهند، توصیه میشود که پیش از سایر انتخاب ها حضانت مشترک در نظر گرفته شود. در صورتی که دو طرف همکاری کافی برای مذاکره در مورد حضانت مشترک را داشته باشند، بیشترین مصلحت کودک معمولاً تامین میشود. وقتی رابطه کودک با هر یک والدین از سوی طرف مقابل به مخاطره میافتد و یا سست شود ممکن است حضانت مشترک بهترین انتخاب نباشد. وقتی حضانت مشترک معقول نباشد، انتخاب رایج بعدی سپردن حضانت کامل به یک والد و حق ملاقات برای والد دیگر است. والدی که حضانت کامل به او سپرده شده است باید بتواند ملاقات ها و روابط کودک با والد دیگر را تامین کند. در اختلاف بر سر حضانت کودک بین یک والد تنی و یک والد ناتنی، عموماً حق حضانت با والد تنی است مگر اینکه قادر به مراقبت از کودک و تامین نیاز های او نباشد. پس از آنکه گزارش ارزیابی حضانت بصورت مکتوب تهیه شد، نتایج آن به والدین کودک، وکیلان احتمالی آنها ارائه شود. ممکن است ارزیاب به عنوان شاهد به دادگاه احضار شود و طرفین دعوا ممکن است از موضوع حضانت در حل سایر زمینه های اختلاف استفاده کنند.
منازعات تلخ بین والدین مطلقه یا در حال طلاق گرفتن ممکن است عوارض زیادی به بار آورد. اتهام واقعی یا نادرست بیماری روانی، سوءمصرف الکل یا مواد یا سوءرفتار جسمی یا جنسی در جریان نزاع بر سر حضانت نادر نیست. ارزیاب باید در مورد صحت هر گونه اتهامی تحقیق کند و با دقت اثرات آن را بر حق حضانت و ملاقات تشریح کند. شواهد حاکی است که تعداد فزاینده ای از اتهامات بی اساس سوء رفتار جنسی با کودک در جریان اختلافات مربوط به حضانت مطرح میشود.
مجرمین نوجوان
نظام حقوقی نوجوانان شامل مراحل پذیرش و قضاوت و حل و فصل است. در مرحله پذیرش مشخص میشود که آیا دلیلی مبنی بر ارتکاب جرم از سوی نوجوان وجود دارد یا خیر اگر نوجوان به جرم خود اعتراف کند، ممکن است در مقطع فعلی به دادگاه فرستاده نشود و برنامه ای مناسب برای بازپروری او در متن جامعه طرح ریزی شود. در مورد جرایم جدی تر و یا وقتی نوجوان ارتکاب جرم را انکار کند، دادرسی ادامه میابد. نوجوان باید وکیل داشته باشد و اگر خانواده از لحاظ مالی استطاعت استخدام و میل را نداشته باشد، وکیل تسخیری از سوی دادگاه تعیین میشود.
برخلاف دادگاه بزرگسالان بی گناه و یا گناهکار بودن متهم را قاضی تعیین میکند نه هیئت منصفه. در خواست مشاوره با روانپزشک به منظور ارائه توصیه هایی در تمامی مراحل دادرسی پرونده و نوجوانان امر نادری نیست.
حوادث نامطلوب زندگی و نشانه های روانی
روانپزشکان کودک و نوجوان غالباً با درخواست ارزیابی کودکان یا نوجوانانی مواجه میشوند که در معرض حوادث نامطلوب با آسیب رسان زندگی بوده اند و انواعی از نشانه های روانی را بروز داده اند. ممکن است از روانپزشک کودک و نوجوان در خواست شود مشخص کند که آیا کودک یا نوجوان دچار اختلال استرس پس آسیبی است یا خیر، آیا مجموعه معینی از نشانه ها ناشی از مواجهه با حوادث نا مطلوب زندگی است یا خیر؟ در خواست رایج دیگری که از روانپزشکان کودک و نوجوان مطرح میشود ارائه نظر تخصصی در مورد سوالاتی از این دست است، آیا به دلیل درمانی که مادر در دوران بارداری دریافت کرده است خطر ابتلای کودک در خود مانده به این اختلال افزایش یافته است یا خیر؟ تایید وجود اختلال روانی در کودک برای روانپزشک کودک و نوجوان به مراتب آسانتر از تعیین علت دقیق اختلال است. به دلیل فقدان اطلاعاتی که اختلالات روانی را به علل منفرد مرتبط میسازد، ارزیابی های مستلزم قضاوت روانپزشک در مورد علت واحد یک اختلال روانی پیچیده، عموماً مشکل یا غیر ممکن است.
مهدیه رادپور کارشناس ارشد مشاوره خانواده
مرکز مشاوره و امور روانشناختی رهبان