با گسترش زندگی شهرنشینی و افزایش تراکم جمعیت عواملی از قبیل ترافیک ،آلودگی صوتی ،قطع رابطه با طبیعت، مصرف گرایی افراطی و به علاوه خلاء فرهنگی موجب افزایش روز افزون فشارهای روانی را فراهم کرده است.
در محاوره روزمره مردم از واژه استرس بسیار متداول و مرسوم است و هر روز لغت بارها و بارها بر زبان رانده میشود .
استرس چیست؟
معنای لغوی استرس ، فشار است. در اصطلاح فیزیولوژیک استرس وارد از فشاری که موجود زنده متحمل میشود که ممکن است جسمی روانی محیطی و در مورد انسان اجتماعی و معنوی نیست باشد.
قدری استرس ملایم در زندگی لازم است چرا که عامل محرک مثبتی برای حل معضلات ایجاد هیجان و بالا بردن اراده فرد برای نیل به هدف است مانند استرسی که برای ارتقای شغلی ،قبولی در امتحان، دیدار با محبوب است که آن را تحت کنترل دارد و کوتاه مدت است و قرار دارد واکنش بدن گذرا و توام با حس خوشایند خواهد بود که نه تنها خطری برای سلامتی محسوب نمی شود بلکه مفید نیز می باشد.
برای اولین بار در دهه ۱۹۳۰ هانس سلیه از واژه استرس برای توضیح اثر عوامل تنش زا برای موجودات زنده استفاده کرد و طی آزمایش های متعدد پاسخ بدن در برابر این عوامل را در سه مرحله شرح داده است
۱. مرحله هشدار یا آلارم :در این مرحله سیستم های مختلف بدن برای مقابله با شرایط را فعال میشود .
۲.مرحله مقاومت: در این مرحله بدن موجود زنده از طریق مختلف برای محافظت از خود واکنش های بروز میده تا بدن به حالت تعادل اولیه بازگردد.
۳. مرحله فرسودگی :در صورت ادامه استرس دارند دچار فرسودگی و تحلیل قوا شده و چنانچه عامل استرس زا ادامه پیدا کنه میتواند حتی منجر به مرگ موجود زنده بشه .
عوامل استرس زا
عوامل استرس زا یا استرسورها به ۶ گروه اصلی تقسیم میشنود.
۱،جسمی : انواع جراحات خونریزی سوختگی بیماریها
۲ .روانی :ازدواج طلاق امتحان مصاحبه استخدامی مهاجرت
۳. جسمی /روانی :بارداری زایمان قطع عضو
۴.محیطی: گرمای زیاد سرمای شدید کمبود اکسیژن زمین لرزه
۵ .اجتماعی: ترافیک مکانهای شلوغ تغییر زمینه شغلی
۶. معنوی / فلسفی: زیر سوال بردن حرف های جامعه کشمکش روانی بر سر ارزش های رایج.دوگانگی در مسائلی چون اخلاقیات و ..
برخی از علائم و تظاهرات بالینی استرس
افزایش ضربان قلب جهت پمپاژ بیشتر خون حاوی اکسیژن به ماهیچه ها
تنفس سریع و سطحی
افزایش تونوس عضلانی
افزایش فشارخون
بالا رفتن موقتی قند خون
افزایش سوخت و ساز بدن
اثرات فشار روانی مزمن بر بدن انسان
اثرات منفی بر سه گونه هستند
۱.جسمی :از مهمترین اثار جسمی تنش های مداوم حجیم شدن غدد فوق کلیوی به تولید و ترشح بیشتر هورمون های استرس از آنهاست.مهمترین این هورمون ها،کورتیزول،اپی نفرین،نوراپی نفرین و آلدوسترون ها می باشد. اثرات منفی این هورمون ها بر دستگاه ایمنی بدن بدن ثابت شده است .
۲.ذهنی :تاثیرات ذهنی ناشی از فشارهای مزمن را نباید نادیده گرفت.هورمون های استرس مراکزی را در مغز تحریک میکنند که با افسردگی در ارتباط هستند.
۳.مالی و اقتصادی :استرس مزمن زیان های مالی و اقتصادی را نیز در پی داردکه ناشی از غیبت از کار تولید پایین و …است .
لازم به ذکر است که استرس با برخی بیماریها ارتباط دارند .
مانند استرس و فشار خون ،استرس و سکته قلبی و مغزی،استرس و درد های عضلانی ،استرس و زخم های گوارشی،استرس و سردرد ،استرس و علائم پوستی
واکنش موجودات زنده به شرایط مخاطره آمیز ناشی از استرس به یکی از دو صورت جنگ یا گریز ظاهر می شود خشم که میل به جنگیدن را برمی‌انگیزد و یا ترس که تمایل به فرار و پنهان شدن را ایجاد می کند البته باید توجه داشت که در هر یک از دو گروه عکس العمل های گوناگونی از طرف اشخاص مختلف در شرایط متفاوت ابراز می شود.
خشم احساس حقیقی است ناشی از عدم برآورده شدن توقعات که میتواند در قالب خصومت، حسادت ،تعصب ،رنجش ،احساس گناه ،ناشکیبایی، انتقام،و از این دست در افراد انسانی بروز کند پاسخ فیزیولوژیکی بدن به خشم به صورت بالا رفتن میزان هورمون نور پی اپی نفرین در خون است.
ترس به عنوان واکنشی به استرس احساسی است که برعکس خشم تحلیل برنده‌ی انرژی است که می تواند در انسان به اشکال مختلف ظاهر شود. همچون اضطراب ،نگرانی، تردید، تبعیض، خجالت، توهم و …ترس که گاه اضطراب می‌گویند می توان منطقی یا غیر منطقی باشد. اضطراب منطقی در مواجهه با حوادث واقعی و خطرناک به وجود می‌آید که برای بقا لازم است در حالی که اضطراب و غیرمنطقی نوعی واکنش شرطی شده است که پس از یک یا چند تجربه کردن درس می تواند در اثر تصور ایجاد شود
ارتباط میان استرس و عملکرد افراد
زمانی که استرس خیلی کم باشد فرد احساس بی حوصلگی و فقدان انگیزه می کند و در نهایت عملکرد ضعیف خواهد شد.
هنگامی که میزان استرس بیش از حد باشد سبب اضطراب و سردرگمی شود و در نهایت عملکرد شخص کاهش مییابد.
بهترین عملکرد بیشترین احساس انرژی و بالاترین سطح هوشیاری و اعتماد به نفس زمانی حاصل می شود که میزان استرس در حد ملایم و معقول باشد.
در این مقاله سعی کردیم به دلایل استرس و نشانه‌های آن بپردازیم. همچنین گفتیم استرس چه ضرری دارد و باعث ایجاد چه مشکلاتی میشود. متأسفانه استرس اثرات جبران‌ناپذیر و مخربی بر فعالیت کلیه سیستم‌های بدن و کارکرد آنها می‌گذارد. از این رو لازم است که همه ما سعی کنیم تا جای ممکن با استرس مبارزه کنیم، تا کمتر شاهد تأثیرات مخرب استرس بر ذهن، روان و سلامتی خود باشیم.
مهدیه رادپور کارشناس ارشد روانشناسی و مشاوره خانواده
مرکز مشاوره و امور روانشناختی رهبان