نیرویی که به کارکرد خانواده کمک میکند (مثلث ها)

نیرویی که به خانواده کمک میکند (مثلث ها)

یکی دیگر از نیروهایی که به کارکرد خانواده کمک میکند مثلث ها هستند. وقتی همسران سعی می کنند نیاز خویش برای صمیمیت را با نیاز به حفظ فردیت  متعادل سازند، امکان دارد در یکی از طرفین یا هر دو اضطراب به وجود آید. هر چه آمیزش و صمیمیت آنها بیشتر باشد، یافتن تعادل استواری که هر دو را خشنود سازد، دشوارتر می شود. یک راه حل برای چنین رابطه ی دو نفره ای در خانواده آن است که دست به مثلث سازی بزنیم؛ یعنی، یک عضو مهم خانواده را وارد معرکه کنیم تا تعاملی سه نفره شکل بگیرد.

سنگ بنای اصلی در نظام عاطفی خانواده به نظر بوون مثلث است. در خلال دوره های که سطح اضطراب پایین و شرایط بیرونی آرام است، نظام دو نفره یا جفتی می تواند به تبادل متقابل و آسوده ی احساسات مبادرت کند. اما اگر یکی از طرفین یا هر دو دچار پریشانی یا اضطراب شوند، ثبات این موقعیت به خطر می افتد، خواه به خاطر فشار روانی درونی باشد یا ناشی از فشار روانی بیرون. وقتی اضطراب به سطح متوسط رسید، یکی از آنان یا هر دو، یک شخص ثالث آسیب پذیر را وارد معرکه می کنند. به نظر بوون ممکن است آنها ((دست خود را دراز کرده)) و شخص دیگر را به درون بکشانند، امکان دارد عواطف آنها به سوی شخص ثالث ((نثار)) شود، یا که آن شخص ممکن است به لحاظ عاطفی به شیوه ای ((برنامه ریزی)) شود که خودش آغازگر این درگیری باشد. این مثلث از شدت اضطراب می کاهد؛ این حالت نسبت به نظام دو نفره از ثبات و انعطاف بیشتری برخوردار است و تحمل بیشتری در برابر فشار روانی ایجاد می کند. وقتی در این مثلث اضطراب فروکش کند، وضعیت و طرح بندی عاطفی مجدداً به نظام دو نفره ی آرام به علاوه یک بیگانه ی تنها مبدل می شود. لیکن وقتی اضطراب بالا گرفت، یکی از اعضای مثلث ممکن است کس دیگری را از برون به داخل بکشاند و آنقدر این وضعیت ادامه پیدا کند که شماری از اشخاص درگیر این موضوع شوند. بعضی مواقع، چنین مثلث سازی هایی ممکن است از خانواده فراتر رفته و نهایتاً موسسات اجتماعی یا دادگاهها را نیز شامل خود کنند.

هر چه آمیزش و نزدیکی و صمیمیت خانواده بیشتر باشد، کوشش برای مثلث سازی نیز شدیدتر و مصرانه تر خواهد بود؛ کسی که کمترین تفکیک را در خانواده دارد، بیشتر مستعد است تا برای کاهش تنش به معرکه کشانده شود. خانواده علاوه بر جستجو برای رهایی از ناراحتی، از مثلث‌ها به منظور حفظ سطح بهینه ی صمیمیت و جدایی میان اعضا استفاده می کند و، در عین حال، به آنها این امکان را می دهد تا به بالاترین سطح از کاهش اضطراب دست یابند. بوون (۱۹۷۶) مثلث را کوچکترین نظام ارتباطی استوار می داند. بنا به تعریف، نظام دو نفره نظامی بی ثبات است و در شرایط فشار روانی، یعنی، زمانی که هر یک از طرفین می کوشد برای کاهش این تنش رو به فزونی در روابط خویش یک مثلث خلق کند، نظام دو نفره تبدیل به نظامی سه نفره می شود. وقتی اضطراب به قدری زیاد است که مثلث متعارف سه نفره نمی تواند تنش مزبور را تحمل کند، نظام مربوطه ممکن است به مجموعه ای از مثلث‌های به هم پیوسته تبدیل شود و در برخی موارد چنان مشکلی ایجاد کند که چندین مثلث در پی حل آن باشند؛ مثلاً، تقاضای مادری که از همسرش کمک می خواهد تا با پسرشان مقابله کنند، از سوی پدر با دلسردی مواجه می شود. وقتی تعارض مادر و پسر به اوج خود رسید، مادر پریشانی خود را به اطلاع پسر دیگر که با برادرش به خاطر ناراحت کردن مادرشان در تعارض است، می رساند. چیزی که در آغاز به صورت تعارض مادر و پسر شروع شده بود، اینک به تعارضاتی به هم پیوسته_ بین مادر و پسر، برادر با برادر، و مادر با پدر_ مبدل شده است. 

بنابراین مثلث سازی همیشه به کاهش تنش نمی انجامد. کر و بوون(۱۹۸۸) خاطر نشان می سازند مثلث سازی دست کم چهار نتیجه ی محتمل خواهد داشت:

• در اثر اضافه شدن شخص ثالث، نظام ثابت ممکن است دچار نااستواری شود (مثلاً، تولد یک فرزند موجب تعارض در زندگی زناشویی هماهنگ می گردد).
• امکان دارد که یک نظام دو نفره ی باثبات در اثر حذف شخص ثالث دچار نااستواری شود (مثلاً، فرزند خانه را ترک می گوید و لذا دیگر در دسترس نیست تا در تعارض‌های والدین یا او مثلث سازی شود).
• نظام دو نفره ی بی ثبات به واسطه ی اضافه شدن شخص ثالث به ثبات می رسد (پس از تولد فرزند، زندگی زناشویی پر تعارض زوجین به هماهنگی بیشتری دست می یابد).
• نظام دو نفره ی بی ثبات در اثر حذف شخص ثالث به ثبات برسد (به خاطر آنکه دیگر شخص ثالث وجود ندارد که دائما از یک نفر جانبدار ی کند، شده است، و لذا تعارض کاهش می یابد).

برای اینکه مثال دیگری زده باشیم، تصور کنید که تعارض میان خواهر و برادرها به سرعت باعث جلب توجه یکی از والدین شود؛ حال تصور کنید که این والد نسبت به هر دو فرزند که_در حال حاضر_ با یکدیگر در تعارض اند، احساسات مثبتی دارد. اگر او بتواند پاسخدهی عاطفی خویش را تحت مهار خود داشته باشد و در عین حفظ تماس با هر دو از جانبداری یک طرفه یپرهیزد، تنش عاطفی میان نظام دو نفره ی آغازین، یعنی خواهر و برادرها، از میان خواهد رفت (وقتی هم که والدین با هم به نزاع می پردازند و کودک به منظور کاهش این کشمکش وارد مثلث می شود، موقعیت مشابهی به چشم می خورد). به طور کلی، احتمال مثلث سازی در خانواده وقتی افزایش می یابد که اعضای خانواده تفکیک ناچیزی از یکدیگر دارند. برعکس، تکیه بر مثلث سازی به منظور حل مشکلات موجب حفظ این تفکیک ضعیف در برخی اعضای خاص می گردد.

زوجین می‌توانند یاد بگیرند که خود را به صورت شخصی منفرد و متمایز و، در عین حال، شریک زندگی زناشویی تلقی کنند.

مهدیه رادپور روانشناس و مشاور خانواده

مرکز مشاوره و امور روانشناختی رهبان